کپی‌لفت چیست؟

کپی‌لفت یک روش جامع برای تضمین آزادی نرم‌افزار و یا هر اثر دیگری است و همچنین ایجاب می‌کند که نسخه‌های تغییر و یا توسعه‌یافته آن برنامه نیز آزاد باشد.

ساده‌ترین راه برای تولید یک نرم‌افزار آزاد این است که آن را در دسترس عموم و بدون حق کپی‌رایت قرار دهیم. این امر به مردم اجازه می‌دهد تا در صورت تمایل نرم‌افزار و تغییراتی که در آن انجام داده‌اند را با دیگران به اشتراک بگذارند. از طرف دیگر این امر به اشخاص این اجازه را می‌دهد تا این نرم‌افزار را به یک نرم‌افزار انحصاری تبدیل کنند. آنها می‌توانند چند تغییر در نرم‌افزار ایجاد کرده و آن را به عنوان یک محصول انحصاری توزیع کنند. افرادی که این برنامه تغییر یافته را دریافت می‌کنند، آزادی‌هایی که مولف اصلی در اختیار آنان قرار داده بود را ندارند؛ شخص واسط آنها را حذف کرده است.

در پروژه گنو هدف ما این است که به تمام افراد این آزادی را اعطا کنیم که نرم‌افزارِ گنو را ویرایش کرده و مجدداً منتشر کنند. اگر شخص واسطی بتواند این آزادی را حذف کند، شاید ما کاربران زیادی داشته باشیم، اما آنها دیگر این آزادی را در اختیار ندارند. بنابراین ما به جای اینکه نرم‌افزار را بدون حق کپی‌رایت در اختیار عموم قرار دهیم، از “کپی‌لفت” استفاده می‌کنیم. کپی‌لفت می‌گوید که هر شخصی که نرم‌افزار را مجدداً منتشر کند، با یا بدون تغییر، باید این آزادی را برای نسخه‌های بعد حفظ کند. کپی‌لفت تضمین می‌کند که تمام کاربران آزادی را در اختیار دارند.

همچنین کپی‌لفت برای برنامه‌نویسان دیگر انگیزه‌ای ایجاد می‌کند که نرم‌افزار آزاد بنویسند. به همین دلیل است که نرم‌افزارهای با اهمیتی همچون کامپایلرِ گنو برای زبان ++C وجود دارند.

همچنین کپی‌لفت به برنامه‌نویسانی که تمایل دارند، این اجازه را می‌دهد که به بهبود نرم‌افزار آزاد کمک کنند. این برنامه‌نویسان معمولا افرادی هستند که برای شرکت‌ها و یا دانشگاه‌هایی کار می‌کنند که تقریبا هر کاری انجام می‌دهند تا پول بیشتری به دست آورند. یک برنامه‌نویس ممکن است بخواهد تغییراتی را که در یک نرم‌افزار انجام داده ‌است با اجتماع به اشتراک بگذارد، اما کارفرمای او ممکن است بخواهد این تغییرات را به یک محصول نرم‌افزاریِ انحصاری تبدیل کند.

هنگامی که ما برای کارفرما توضیح می‌دهیم که انتشار این نسخه بهبود یافته تنها به صورت یک نرم‌افزار آزاد امکان‌پذیر است و انتشار آن به هر شکل دیگر غیر قانونی محسوب می‌شود، کارفرما ترجیح می‌دهد که به جای دور انداختن آن، نرم‌افزار را به صورت آزاد منتشر کند.

برای انتشار یک برنامه به صورت کپی‌لفت، ابتدا عنوان می‌کنیم که این برنامه دارای حق کپی‌رایت است؛ سپس با اضافه کردن قوانینی برای نحوه انتشار آن، وسیله‌ای قانونی فراهم می‌آوریم که به تمام اشخاص اجازه استفاده، ویرایش و انتشار کدِ برنامه و یا هر برنامه دیگری که از آن مشتق شود را می‌دهد. به این ترتیب، کد و آزادی از نظر قانونی کاملا جدا نشدنی هستند.

توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای انحصاری از کپی‌رایت استفاده می‌کنند که آزادی کاربران را سلب کنند؛ ما از کپی‌رایت استفاده می‌کنیم تا آزادی آنان را تضمین کنیم. به همین دلیل است که نام آن را برعکس کرده‌ایم، از “کپی‌رایت” به “کپی‌لفت”.‍

کپی‌لفت روشی است که ما از کپی‌رایت برای برنامه‌های خود استفاده می‌کنیم. این امر به معنی عدم استفاده از کپی‌رایت نیست؛ بلکه استفاده از آن کپی‌لفت را ممکن کرده است. کلمه “left” در عبارت “کپی‌لفت” به هیچ وجه معنای “ترک گفتن” نمی‌دهد — تنها اشاره به جهت معکوسِ “right” دارد.

کپی‌لفت یک مفهوم جامع است، و شما نمی‌توانید یک مفهوم جامع را به طور مستقیم به کار بگیرید؛ تنها می‌توانید یک پیاده‌سازی خاص از آن را به کار ببندید. در پروژه گنو، این اصطلاح خاصِ به کارگرفته شده که ما برای اکثر نرم‌افزارهای خود استفاده می‌کنیم در متن اجازه نامه جامع و عمومیِ گنو (GPL) ذکر شده است. همچنین صفحه‌ای با عنوان سوالات متداول در مورد اجازه نامه GNU GPL وجود دارد. همچنین شما می‌توانید در رابطه با اینکه چرا بنیاد نرم‌افزارهای آزاد حق کپی‌رایت را از داوطلبان می‌گیرد بیشتر مطالعه کنید.

نوع دیگری از کپی‌لفت به نام اجازه‌نامه کوچکترِ جامع و عمومی گنو (LGPL) شناخته می‌شود که برای تعدادی از کتابخانه‌های نرم‌افزاری گنو (نه تمام آنها) به کار گرفته شده است. برای اطلاعات بیشتر در مورد استفاده از LGPL، لطفا مقاله چرا شما نباید از اجازه‌نامه کوچکترِ GPL برای کتابخانه نرم‌افزار بعدی خود استفاده کنید را مطالعه کنید.

اجازه‌نامه مستندات آزاد گنو (FDL) نوعی از کپی‌لفت است که برای راهنماها و انواع دیگر مستندات بکار می‌رود تا این اطمینان را حاصل نماید که تمام افراد از آزادیِ کامل برای توزیع آن، با یا بدون ویرایش، به صورت تجاری و یا غیر تجاری، برخوردار هستند.

بسیاری از راهنماها و همچنین تمام کدهای منتشر شده توسط گنو شامل این اجازه‌نامه هستند.

کلیه این اجازه‌نامه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که شما بتوانید به سادگی آنها را در مورد آثار خود به کار ببندید، با این فرض که شما دارنده حق کپی‌رایت هستید. برای این کار، لزومی به ویرایش اجازه‌نامه نیست. تنها باید یک کپی از آن را به اثر خود اضافه کرده و اعلانی را به کدها بیافزایید که به اجازه‌نامه اشاره کند.

استفاده از قوانین توزیع یکسان برای برنامه‌های مختلف، کپی کردن کد بین برنامه‌های مختلف را آسان می‌کند. از آنجایی که تمام آنها قوانین توزیع یکسانی دارند، احتیاجی نیست که نگران سازگاری بین قوانین باشیم. ماده‌ای در LGPL وجود دارد که به شما اجازه می‌دهد قوانین توزیع را به GPL تغییر دهید. به این ترتیب شما می‌توانید کد آن را با برنامه دیگری که تحت قوانین GPL منتشر می‌گردد ترکیب کنید.

اگر می‌خواهید نرم‌افزار خود را مطابق قوانین GNU GPL و یا GNU LGPL منتشر کنید، به دستورالعمل اجازه‌نامه مراجعه کنید. لطفا توجه داشته باشید که شما باید متن کامل اجازه‌نامه را بدون تغییر استفاده کنید. کپی کردن تنها بخشی از آن مجاز نیست.

اگر می‌خواهید راهنما و یا مستندات خود را مطابق قوانین GNU FDL منتشر کنید، دستورالعمل ذکر شده در انتهای متن FDL و راهنمای GFDL آن را مطالعه کنید. در این مورد نیز کپی کردن تنها قسمتی از اجازه‌نامه مجاز نیست.