Copyleft: Faydacı İdealizm

yazan Richard Stallman

Bir insanın verdiği her karar, o insanın değerlerinden ve hedeflerinden kaynaklanmaktadır. İnsanlar, birçok farklı hedefe ve değere sahip olabilir: Ün, kar, sevgi, yaşam savaşı, eğlence ve özgürlük, bunlar, iyi bir insanın sahip olabileceği hedeflerden bazılarıdır. Hedef, kendine olduğu kadar başkalarına da yardım etmek olduğunda, buna idealizm deriz.

Özgür yazılım üzerindeki çalışmam, bir idealizm hedefiyle güdülenmiştir: Özgürlüğü ve işbirliğini yaymak. Özgür yazılımın yayılmasını, işbirliğini engelleyen özel mülk yazılımın yerine geçmesini ve böylece toplumumuzun daha iyi bir hale gelmesini istemekteyim.

GNU Genel Kamu Lisansı’nın copyleft olarak yazılmasının temel nedeni budur. Ayrı bir dosyaya konulsa bile, GPL kapsamlı bir programa eklenmiş tüm kodlar, özgür yazılım olmalıdır. Kodumu, özel mülk yazılımda kullanım için değil, özgür yazılımda kullanım için elverişli hale getirdim, bunu yazılım geliştiren başka insanları yüreklendirmek için yaptım. Buna inanıyorum çünkü özel mülk yazılım geliştiricileri paylaşmamızı önlemek için telif hakkını kullanmaktadır, işbirliği yapan bizim gibi insanlar, işbirliği yapan diğer insanlara bir avantaj sağlamak için telif hakkını kullanabilir: Bizim kodumuzu kullanabilirler.

GNU GPL’yi kullanan herkes bu hedefe sahip değildir. Yıllar önce, benim bir arkadaşımdan, copyleft edilmiş bir programı copyleft edilmemiş bir şekilde yeniden yayması istenmişti ve arkadaşımın cevabı yaklaşık olarak şu şekildeydi:

“Bazen özgür yazılım üzerinde çalışıyorum ve bazen özel mülk yazılım üzerinde çalışıyorum, ama özel mülk yazılım üzerinde çalıştığımda, bana para ödenmesini bekliyorum.”

Arkadaşım, çalışmasını, yazılımı paylaşan bir toplulukla paylaşmak istiyordu ancak topluluğumuza girmesi yasak olacak ürünler yapan bir iş için yardımcı olmakta bir neden göremiyordu. Onun hedefi benimkinden farklıydı ancak GNU GPL’nin bu hedef için yararlı olduğunu düşünüyordu.

Dünyada bir şey başarmak istiyorsanız, idealizm yeterli değildir, hedefi gerçekleştirmek için çalışan bir yöntem seçmeniz gereklidir. Başka bir deyişle, “faydacı” olmanız gereklidir. GPL faydacı mıdır? Sonuçlarına bakalım.

GNU C++’ı düşünelim. Niçin özgür bir C++ derleyicisine sahibiz? Bunun tek nedeni, GNU GPL’nin bunun özgür olması gerektiğini söylemesidir. GNU C++, GNU C derleyicisinden başlayan bir endüstri konsorsiyumu tarafından geliştirilmiştir. MCC normalde çalışmasını mümkün olduğunca özel mülk bir şekilde yapmaktadır. Ancak C++ ön ucunu özgür yazılım yaptılar çünkü GNU GPL, C++ ön ucunu yaymalarının tek yolunun bu olduğunu söyledi. C++ önucu birçok yeni dosyayı içermekteydi ancak GCC ile bağlantılı oldukları için, GPL onlara uygulanmadı. Bunun topluluğumuza yararı açıkça görülmektedir.

GNU Objective C’yi düşünelim. NeXT1, başlangıçta bu ön ucu özel mülk yapmak istemiştir; bu ön ucun “.o” dosyaları olarak yayınlanmasını ve kullanıcıların onların GCC’nin geri kalanıyla bağlantı kurmasını önermişler, bunun GPL’nin şartlarına uygun olduğunu düşünmüşlerdir. Ancak avukatımız bunun şartlardan kaçınmak olacağını söylemiş ve buna izin verilmemiştir. Ve bu nedenle Objective C’yi ön uç özgür yazılım haline getirmişlerdir.

Bu örnekler yıllar önce gerçekleşmiştir ancak GNU GPL bize daha fazla özgür yazılım kazandırmaya devam etmektedir.

Birçok GNU kütüphanesi, GNU Kütüphane Genel Kamu Lisansı tarafından kapsanmaktadır ancak tümü kapsanmamaktadır. Genel GNU GPL tarafından kapsanan bir GNU kütüphanesi Readline’dır, Readline, komut satırının düzenlenmesi işlemini gerçekleştirir. Bir keresinde Readline’ı kullanmak üzere tasarlanmış özgür olmayan bir program hakkında bir şeyler öğrenmiştim ve geliştiriciye buna izin verilmediğini söylemiştim. Programdan komut satırı düzenlenmesini çıkarabilirdi ancak gerçekte yaptığı şey, onu GPL altında yeniden yaymaktı. İşte şimdi bu özgür yazılımdır.

GCC’ye (ya da Emacs ya da Bash ya da Linux ya da her türlü GPL lisanslı program) ilişkin çalışmaları yazan programcılar genellikle firmalar ya da üniversiteler tarafından çalıştırılmaktadır. Programcı bu yaptığı çalışmaları topluluğa iletmek istediğinde ve kodunu sonraki dağıtımda gördüğünde, patronu şunu söyleyebilir:“Orada dur, senin kodun bize aittir! Kodu paylaşmak istemiyoruz; geliştirilmiş sürümünü özel mülk bir yazılım ürününe dönüştürmeye karar verdik.”

Bu noktada GNU GPL yardıma koşar. Programcı, patrona bu özel mülk yazılım ürününün telif hakkını bozacağını gösterir ve patron, yalnızca iki tercihe sahip olduğunu fark eder: yeni kodu özgür yazılım olarak yaymak ya da hiç yaymamak. Hemen hemen çoğu zaman, programcının istediği gibi davranmasına izin verir ve kod, sonraki dağıtıma girer.

GNU GPL İyi Adam [:Mr. Nice Guy] değildir. İnsanların yapmak istedikleri şeylere bazen “hayır” der. Bunun kötü bir şey olduğunu söyleyen kullanıcılar vardır. GPL, “özgür yazılım topluluğuna sokulması gereken” bazı özel mülk yazılım geliştiricilerini “dışarıda tutmaktadır.”

Ancak bu geliştiricileri topluluğumuzun dışında bırakan biz değiliz; girmemeyi onlar tercih etmektedir. Yazılımı özel mülk kılma kararları, topluluktan uzak kalma kararlarıdır. Topluluğumuzda bulunmak istemeleri, bizimle işbirliğine katılmak istedikleri anlamına gelmektedir; katılmak istemezlerse, onları “topluluğumuza zorla sokamayız”.

Yapabileceğimiz şey, onlara katılma nedeni sunmaktır. GNU GPL mevcut yazılımınızdan bir güdü oluşturmak için tasarlanmıştır: “Yazılımınızı özgür hale getirirseniz, bu kodu kullanabilirsiniz.” Tabi ki, bu hepsinin kazanılmasını sağlamayacaktır ancak bazen bunu sağlayacaktır.

Özel mülk yazılım gelişimi, topluluğumuza bir şey kazandırmaz ancak özel mülk yazılım geliştiricileri bizden sıklıkla yardım ister. Özgür yazılım kullanıcıları, özgür yazılım geliştiricilerine kişisel bir şeyler, kabul görme ve minnettarlık, sunabilir ancak bu, bir şirket size aşağıdaki ifadeyi söylediğinde, çok çekici görünebilir: “Paketini özel mülk programa koyalım ve o zaman programın binlerce insan tarafından kullanılacaktır.”

Bu teşvik edici ifade güçlü görünebilir ancak uzun vadede, buna karşı koyarsak, bu hepimiz için daha iyi olur. Dolaylı bir şekilde geldiğinde, teşvik edici ifade ve baskının fark edilmesi daha zordur çünkü bazı özgür yazılım organizasyonları, özel mülk yazılımın beslenmesi politikasını benimsemiştir. X Konsorsiyumu (ve ardından gelen Open Group) buna ilişkin bir örnek sunar: Özel mülk yazılım yapan firmalar tarafından finansmanı sağlandıktan sonra, programcıları copyleft’i kullanmamaları için ikna etmek için çok uzun bir süre uğraşmışlardır. Open Group X11R6.4’ü özgür olmayan yazılım haline getirmeye çalıştığında, bu baskıya dayanan ve karşı gelen bizim gibi insanlar, bunu yaptığımız için mutluyuz.

Eylül 1998'de, X11R6.4'ün özgür olmayan dağıtım şartlarıyla yayınlanmasından aylar sonra, Open Group kararını değiştirip X11R6.3'ü dağıttığı copyleft olmayan özgür yazılım lisansıyla tekrar dağıtırmış. Open Group, teşekkürler—ancak bu geri çekiş kısıtlamaların eklenebilir olduğu gerçeğinden ürettiğimiz sonuçları yanlışlamayacaktır

Faydacı olarak konuşursak, daha büyük uzun vadeli hedefler hakkında düşünülmesi, bu baskıya dayanma isteğinizi güçlendirecektir. Aklınızı, tutarlı durarak oluşturabileceğiniz özgürlük ve topluluğa odaklarsanız, bunu yapacak gücü kendinizde bulacaksınız. “Bir şeyler için ayakta durun yoksa durup dururken düşersiniz.”

Alaycılar özgürlükle ve toplulukla alay ederse ve “katı realistler” tek idealin kar olduğunu söylerse, o zaman onları görmezden gelin ve her zaman copyleft’i kullanın.

---