Ky është përkthim i një faqeje anglisht në origjinal.

Pse Software-i i Lirë lyp Dokumentim të Lirë

Mangësia më e madhe në sistemet operative të lirë s’është software-i - është mungesa e doracakëve të lirë të mirë që mund t’i përfshijmë në këto sisteme. Mjaft nga programet tona më të rëndësishme nuk vijnë me doracakë të plotë. Dokumentimi është një pjesë thelbësore e cilësdo paketë software; kur një paketë software-i të rëndësishëm të lirë nuk vjen me një doracak të lirë, ky është një boshllëk i madh. Sot kemi shumë boshllëqe të tilla.

Dikur, shumë vjet më parë, thashë të mësoja Perl. Mora një kopje të doracakut të lirë, por m’u duk i vështirë për t’u lexuar. Kur pyeta përdorues të Perl-it rreth alternativash, më thanë se kish doracakë për hyrje, më të mirë - por nuk qenë të lirë (në pikëpamjen e respektimit të lirisë).

Pse qe kështu? Autorët e doracakëve të mirë i kishin shkruar për O'Reilly Associates, që i botoi me kushte kufizuese - ndalohet kopjimi, ndalohen ndryshimet, s’ka kartela burim - çka i bënte jo të lirë, duke i përjashtuar kështu nga Bota e Lirë.

Kjo s’qe hera e parë që kish ndodhur dhe (në dëm të madh ndaj bashkësisë sonë) s’qe as e fundit. Prej atëherë, botues doracakësh pronësorë kanë joshur një numër të madh autorësh t’i kufizojnë doracakët e tyre. Shumë herë kam dëgjuar përdorues të GNU-së të më thotë me etje rreth një doracaku që po, me të cilin pret të ndihmojë Projektin GNU - dhe mandej të humb shpresat, sepse eci më tej duke shpjeguar se iu desh të nënshkruante një kontratë me një botues që do ta kufizonte, që të mos mund ta përdorim.

Për faktin se shkrimi i një anglishteje të mirë është aftësi e rrallë mes programuesve, s’ia dalim dot të humbim doracakë në të këtë mënyrë.

Dokumentimi i lirë, si software-i i lirë, është çështje lirie, jo çmimi. Problemi me këto doracakë s’qe pse O'Reilly Associates aplikonte çmim për kopjet e shtypura - kjo në vetvete s’ka gjë të keqe. (Edhe Free Software Foundation shet kopje të shtypura doracakësh GNU të lirë.) Por doracakët GNU mund të kihen në formën e kodit burim, teksa këto doracakë gjenden vetëm në letër. Doracakët GNU vijnë me leje për t’i kopjuar dhe ndryshuar; ata për Perl-in jo. Këto kufizime janë problemi.

Kriteri për një doracak të lirë është pak a shumë i njëjtë me atë për software-in e lirë: është çështje e dhënies së disa lirive krejt përdoruesve. Rishpërndarja (përfshi rishpërndarje komerciale) duhet lejuar, që kështu doracaku të mund të shoqërojë çdo kopje të programit, në internet apo në letër. Lejet për ta ndryshuar janë gjithashtu kyçe.

Si rregull i përgjithshëm, nuk besoj se është thelbësore për njerëzit të kenë leje të ndryshojnë gjithë llojet e artikujve dhe librave. Problemet për shkrimin nuk janë domosdo si ato të software-it. Për shembull, nuk mendoj se ju ose unë jemi të detyruar të japim leje për të ndryshuar artikuj si ky, që përshkruan veprimet dhe pikëpamjet tona.

Por ka një arsye të veçantë pse liria për të ndryshuar është kyçe për dokumentimin për software-in e lirë. Kur njerëzit ushtrojnë të drejtën e tyre për të ndryshuar software-in dhe shtojnë ose ndryshojnë veçori të tij, nëse janë të ndërgjegjshëm, do të ndryshojnë edhe doracakun - që të mund të japin dokumentim të saktë dhe të përdorshëm, me programin e ndryshuar. Një doracak që u ndalon programuesve të jenë të ndërgjegjshëm dhe të përfundojnë punën e tyre, ose më saktë, që u kërkon atyre të shkruajnë një doracak të ri nga e para, nëse ndryshojnë programin, nuk plotëson nevojat e bashkësisë sonë.

Teksa një ndalim pa dallim i ndryshimeve është i papranueshëm, disa lloje kufizimesh mbi metodat e ndryshimit nuk sjellin problem. Për shembull, kërkesa që të ruhet shënimi mbi të drejta kopjimi i autorit origjinal, kushtet e shpërndarjes, ose lista e autorëve, janë OK. Gjithashtu s’është problem të kërkohet që versionet e ndryshuar të përfshijnë një shënim se qenë ndryshuar, madje edhe të kihen ndarje të tëra që s’i fshini apo ndryshoni dot, sa kohë që këto ndarje merren me subjekte jo teknike. (Ca prej doracakëve GNU kanë të tillë.)

Këto lloje kufizimesh s’janë problem, ngaqë, nga pikëpamja praktike, nuk e ndalojnë programuesin e ndërgjegjshëm t’ia përshtatë doracakun programit të ndryshuar. Me fjalë të tjera, nuk e pengojnë bashkësinë e software-it të lirë të përdorë plotësisht doracakun.

Megjithatë, duhet bërë e mundur të ndryshohet krejt lënda teknike e doracakut dhe mandej të rishpërndahet përfundimi përmes krejt mediave të zakonshme, përmes krejt kanaleve të zakonshëm; përndryshe, kufizimet i dalin përpara bashkësisë, doracaku s’është i lirë dhe neve na duhet një doracak tjetër.

Mjerisht, shpesh është e vështirë të gjendet dikush të shkruajë një tjetër doracak, kur ka një doracak pronësor. Pengesa qëndron në faktin se mjaft përdorues mendojnë se një doracak pronësor është goxha i mirë - nuk shohin arsye pse duhet të shkruajnë një doracak të lirë. Nuk shohin se sistemi i lirë operativ ka një boshllëk që duhet mbushur.

Pse mendojnë përdoruesit se doracakët pronësorë janë goxha të mirë? Disa s’e kanë vrarë mendjen për problemin. Shpresoj që ky artikull të bëjë diçka për ta ndryshuar këtë.

Përdorues të tjerë i konsiderojnë doracakët pronësorë të pranueshëm për të njëjtën arsye që kaq shumë njerëz e konsiderojnë software-in pronësor të pranueshëm: gjykojnë thjesht në terma praktikë, jo duke përdorur lirinë si kriter. Këta njerëz kanë të drejtën e opinionit të tyre, por ngaqë këto opinione rrjedhin prej vlerash të cilat nuk përfshijnë lirinë, nuk janë udhërrëfyes për ne që vlerësojmë lirinë.

Ju lutemi, përhapni fjalën rreth këtij problemi. Vazhdojmë të humbim doracakë që i shkojnë botimeve pronësore. Nëse përhapim fjalën se doracakët pronësorë nuk janë të mjaftueshëm, ndoshta personi i ardhshëm që dëshiron të ndihmojë GNU-në duke shkruar dokumentim do të kuptojë, para se të jetë shumë vonë, se duhet, mbi të gjitha, ta bëjë të lirë.

I nxisim gjithashtu botuesit komercialë të sheshin doracakë të lirë, nën copyleft, në vend se pronësorë. Një rrugë se si mund të ndihmoni në këtë është të kontrolloni kushtet e shpërndarjes së një doracaku, përpara se ta blini dhe të parapëlqeni doracakë nën copyleft, në vend se jo të tillë.

[Shënim: Mirëmbajmë një faqe që radhit libra të lirë prej botuesish të tjerë].