Waarom vrije software vrije handleidingen nodig heeft

Meld je aan bij onze mailinglist over de gevaren van e-boeken.

• De GNU Free Documentation License

De grootste tekortkoming bij vrije besturingssystemen zit niet in de software maar in het gebrek aan goede handleidingen. Veel van onze belangrijkste programma's hebben nauwelijks documentatie. Handleidingen zijn een essentieel onderdeel van een softwarepakket; als een belangrijk stuk vrije software geen bijbehorende vrije handleiding heeft is dat een grote tekortkoming. Er zijn tegenwoordig aardig wat van die tekortkomingen.

Een tijd geleden leek het me een goed idee om Perl te leren. Ik haalde ergens een vrije handleiding vandaan maar vond deze moeilijk te lezen. Toen ik gebruikers van Perl vroeg om alternatieven, verwezen ze me naar betere handleidingen—maar die waren niet vrij.

Waarom? De auteurs van deze betere handleidingen hadden die voor O'Reilly Associates geschreven, die de handleidingen met beperkingen uitgeeft—mogen niet gekopieerd worden, niet aangepast, originele tekst is niet beschikbaar—waardoor ze uitgesloten zijn van de vrije-softwaregemeenschap.

Dat was niet de eerste keer dat dit gebeurde en (helaas voor onze gemeenschap) ook zeker niet de laatste. Particuliere uitgevers hebben al vele schrijvers verleid tot het beperken van het gebruik van hun handleidingen. Al meerdere keren vertelde een enthousiaste GNU-gebruiker mij over de handleiding die hij aan het schrijven was om daarmee het GNU-project te helpen—om vervolgens alle hoop de grond in te boren door er aan toe te voegen dat hij een contract had getekend bij een uitgever, wat beperkingen zou opleggen aan het gebruik van de handleiding waardoor het voor ons onbruikbaar werd.

Gezien het feit dat goed kunnen documenteren een schaars goed is onder programmeurs kunnen we het ons niet veroorloven om op deze manier handleidingen te verliezen.

Vrije documentatie gaat, net als vrije software, over vrijheid en niet over prijs. Het probleem met de handleidingen is niet dat O'Reilly Associates geld vraagt voor gedrukte handleidingen—dat is prima (De Free Software Foundation verkoopt ook gedrukte exemplaren van vrije GNU-handleidingen). Maar GNU-handleidingen zijn ook verkrijgbaar in originele, elektronische vorm met broncode, de anderen alleen op papier. GNU-handleidingen krijg je met toestemming om te kopiëren en wijzigen; de Perl-handleidingen niet. Die beperkingen vormen het probleem.

Criteria voor een vrije handleiding zijn ruwweg dezelfde als voor vrije software: het gaat erom gebruikers bepaalde vrijheden te geven. Heruitgeven (ook commerciële heruitgave) moet zijn toegestaan, zodat de handleiding bij iedere kopie van het programma bijgesloten kan worden, in elektronische dan wel papieren vorm. De toestemming om te veranderen is ook belangrijk.

Normaliter geloof ik niet dat het belangrijk is dat mensen de mogelijkheid hebben om allerlei artikelen of boeken te veranderen. Schrijven is niet noodzakelijkerwijs vergelijkbaar met software. Ik geloof bijvoorbeeld niet dat het nodig is om toestemming te geven voor het veranderen van dit artikel. Het beschrijft slechts onze denkbeelden en doen en laten.

Er is echter een reden waarom het belangrijk is dat we documentatie van vrije software kunnen veranderen. Wanneer mensen het recht uitoefenen op het veranderen van software, zullen ze, als ze enigszins nauwgezet zijn, ook de handleiding veranderen—zodat ze actuele en bijgewerkte documentatie kunnen leveren bij het gewijzigde programma. Een handleiding die programmeurs verbiedt nauwgezet te zijn en het werk af te ronden, of beter gezegd ze dwingt een compleet nieuwe handleiding te schrijven, voldoet niet aan de behoeften van onze gemeenschap.

Hoewel een volledig verbod op het veranderen van handleidingen onacceptabel is, zijn er een aantal beperkingen op de wijze van veranderen die geen probleem zijn. Zoals de beperking dat de vermelding van de originele auteur niet mag worden gewijzigd, alsook paragrafen over distributievoorwaarden of de lijst van auteurs. Ook is het geen probleem om te vereisen dat veranderde versies voorzien worden van een nota bene dat ze veranderd zijn of complete secties van de documentatie uitsluiten van wijzigingen zolang deze secties niet technisch van aard zijn (sommige GNU-handleidingen hebben die).

Dit soort beperkingen vormen geen probleem omdat het, praktisch gesproken, de nauwgezette programmeur niet verhindert zijn wijzigingen door te voeren en het overeen te laten komen met het gewijzigde programma. Oftewel, het verhindert de vrije-softwaregemeenschap niet om volledig gebruik te maken van de handleiding.

Het moet echter mogelijk zijn alle technische inhoud te kunnen veranderen, om dit vervolgens opnieuw uit te geven via alle gebruikelijke methoden. Zo niet, dan hinderen deze beperkingen de gemeenschap en is de handleiding dus niet vrij en hebben we een andere handleiding nodig.

Probleem is dat het heel moeilijk is iemand te vinden die een andere handleiding kan maken als er al een particuliere handleiding bestaat. Punt hier is dat veel gebruikers een particuliere handleiding goed genoeg vinden—ze zien dus niet de noodzaak een vrije handleiding te maken. Ze zien niet dat er iets ontbreekt aan het vrije besturingssysteem wat aangevuld moet worden.

Waarom vinden gebruikers particuliere handleidingen goed genoeg? Sommigen hebben hier nog nooit over nagedacht. Ik hoop met dit artikel die mensen tot nadenken te stemmen.

Andere gebruikers vinden particuliere handleidingen acceptabel zoals ze ook private (niet-vrije) software accepteren, uitgaande van puur praktische beweegredenen, waarbij het begrip vrijheid geen rol speelt. Eenieder heeft recht op zijn mening maar aangezien deze niet gebaseerd zijn op vrijheid als één van de uitgangspunten kan het geen leidraad zijn voor ons, die hun vrijheid waarderen.

Zegt het voort. We raken nog steeds handleidingen kwijt aan private uitgevers. Wanneer we meer propageren dat private handleidingen niet goed genoeg zijn, wellicht dat dan de volgende persoon die ons wil helpen documentatie te schrijven zich op tijd realiseert dat hij dit vooral vrij moet houden.

We kunnen ook commerciële uitgevers proberen te overtuigen vrije documentatie te verkopen in plaats van private. Een mogelijke methode om hierbij te helpen is om uit de beschikbare handleidingen bij voorkeur die aan te schaffen die vrij is.

[NB: We hebben een webpagina met een lijst van vrije boeken door andere uitgevers].