Yıkıcı Tavizlerden Kaçınmak

Bu, orijinali İngilizce olan bir sayfanın çevirisidir.

yazan Richard Stallman

Yirmi beş yıl önce 27 Eylül 1983'te, GNU (“GNU's Not Unix” - GNU Unix Değildir) adı verilen tamamen özgür bir işletim sistemi yaratma planını duyurdum. GNU sisteminin 25. yıl dönümünün bir parçası olarak, topluluğumuzun yıkıcı tavizlerden nasıl kaçınabileceğine ilişkin olarak bu yazıyı yazdım. Bu tavizlerden kaçınmanın yanında, GNU'ya ve özgür yazılıma yardımcı olabileceğiniz bir çok yol var. Bir yol, özgür olmayan bir programı veya çevrim içi hizmetsizliği kullanmaya sık sık veya en azından bir kere hayır demektir.

Özgür yazılım hareketi toplumsal bir değişimi amaçlar: bütün yazılımı özgür kılmak, böylece bütün özgür yazılım kullanıcıları özgür ve bir işbirliği topluluğunun parçası olabilirler. Her özgür olmayan program, geliştiricisine kullanıcılar üzerinde adaletsiz bir iktidar sağlar. Amacımız bu adaletsizliğe bir son vermektir.

Özgürlüğe ulaşmak için uzun bir yol var. Yazılım kullanıcılarının özgürlüğe sahip olmasının normal karşılandığı bir dünyaya ulaşmak için bir çok adım ve bir çok yıl gerekiyor. Bu adımların bazıları zor ve fedakarlık gerektiriyor. Bazı adımlar, farklı amaçlara sahip insanlara taviz verdiğimizde kolaylaşabilir.

Bu nedenle, Özgür Yazılım Vakfı bazı tavizler veriyor, hatta bazıları oldukça büyük olan tavizler. Örneğin, GNU Genel Kamu Lisansının (GNU GPL) 3. sürümünde patent hükümlerinde bazı tavizler verdik, böylece şirketler GPLv3 ile kapsanan yazılımlara katkı sağlayabilecek ve bu yazılımları dağıtabilecek ve böylece bu hükümlerin etkisi altında bazı patentleri sağlayacak.

Kısıtlı GPL lisansının amacı tavizdir: özgür olmayan programlarda kullanımlarına olanak vermek üzere bazı belirli özgür kütüphaneler için kullanıyoruz, çünkü yasal olarak bunu engellediğimizde bu durum geliştiricilerin özel mülk kütüphaneleri tercih etmesine yol açabilecektir. GNU programlarında, özgür olmayan başlıca programlarla birlikte çalışması için kod kabul ediyor ve kullanıyoruz ve bu durumu kullanıcıların özel mülk yazılım yerine GPL lisanslı programı kullanmalarını teşvik etmek için belgelendirip, duyuruyoruz ama tersini yapmıyoruz. Aynı fikirde olduğumuz belirli kampanyaları, arkasındaki gruplarla tamamen anlaşamıyor olsak bile destekliyoruz.

Ancak biz, topluluğumuzdaki başka bir çok kişinin yapmayı uygun bulduğu bazı tavizleri reddediyoruz. Örneğin, biz sadece özgür olmayan yazılım içermeyen veya kullanıcılarının özgür olmayan yazılım kurmasına yol açmayan GNU/Linux dağıtımlarını destekliyoruz. Özgür olmayan dağıtımları desteklemek, yıkıcı bir taviz olacaktır.

Tavizler, uzun dönem amaçlarımızın aleyhine çalıştığında yıkıcıdır. Bu fikirler düzeyinde veya eylemler düzeyinde olabilir.

Fikirler düzeyindeki yıkıcı tavizler, değiştirmeye uğraştığımız önermeleri pekiştirenlerdir. Amacımız yazılım kullanıcılarının özgür olduğu bir dünya, ancak çoğu bilgisayar kullanıcısı henüz özgürlüğü bir sorun olarak algılamıyor. “Tüketici” değerlerini benimsemiş durumdalar, yani herhangi bir programı sadece ücret ve kolaylık gibi pratik niteliklerle değerlendiriyorlar.

Dale Carnegie'nin klasik kişisel gelişim kitabı Nasıl arkadaşlarımızı kazanır ve insanları etkileriz, birini bir şey yapmaya ikna etmenin en etkin yolunun, onlara kendi değerlerine hitap eden görüşler sunmak olduğunu söyler. Toplumumuza özgü tüketici değerlerine hitap edecek yollar var. Örneğin, bedelsiz bir şekilde edinilen özgür yazılım kullanıcının tasarruf etmesini sağlayabilir. Bir çok özgür program ayrıca kullanışlı ve güvenilirdir. Bu pratik yararlardan söz etmek, bir çok kullanıcının, şimdi bir kısmı oldukça başarılı olan çeşitli özgür programı benimsemesi için ikna etmekte oldukça işe yaradı.

Eğer amacınız daha fazla insanın özgür programları kullanmasını sağlamaksa, özgürlük kavramı hakkında sessiz kalmaya ve sadece tüketici değerleri açısından anlamı olan pratik avantajlara odaklanmaya karar verebilirsiniz. Bunu “açık kaynak” terimi ve ilişkili söylem yapıyor.

Bu yaklaşım bizi sadece özgürlük amacından saptırmaya yarayacaktır. Özgür yazılımı sadece kullanışlı bulduğu için kullanan insanlar, onu kullanmaya daha elverişli olduğu sürece devam edecektir. Ve bu programların yanı sıra kullanışlı özel mülk yazılımları kullanmamak için bir nedenleri olmayacaktır.

Açık kaynak felsefesi, tüketici değerlerini ön koşul olarak kabul edip, bu değerlere hitap eder ve böylece bu değerleri onaylar ve pekiştirir. İşte bu yüzden açık kaynağı savunmuyoruz.

Özgür bir topluluğu tamamen ve kalıcı olarak kurmak için, insanların özgür yazılım kullanmalarını sağlamaktan fazlasını yapmalıyız. Yazılımı “yurttaş değerleriyle”, yani kullanışlılık açısından değil, kullanıcıların özgürlüğü ve topluluğa saygı duyup duymaması açısından değerlendirme fikrini yaymamız gerekiyor. O zaman insanlar özel mülk yazılımların etkileyici, kullanışlı özelliklerinin tuzağına düşmeyecektir.

Yurttaş değerlerini teşvik etmek için, bu değerler hakkında konuşmalı ve nasıl da eylemlerimizin temelini oluşturduklarını göstermeliyiz. Eylemlerini, tüketici değerleriyle destekleyen Dale Carnegie tipi tavizleri reddetmeliyiz.

Bu, pratik avantajlardan söz etmeyeceğiz anlamına gelmiyor, söz edebiliriz ve etmeliyiz. Bu durum yalnızca özgürlük yerine pratik avantajlar bütün ilgiyi kendisine çektiğinde ve özgürlüğü arka plana ittiğinde bir sorundur. Dolayısıyla, özgür yazılımın pratik avantajlarından söz ederken, bunların özgür yazılımı tercih etmek için yalnızca ek, ikincil gerekçeler olduğunu sıklıkla yinelemeliyiz.

Dünyamızı ideallerimize uygun hale getirmemiz yeterli değildir, eylemlerimiz de onlara uygun hale gelmelidir. Bu nedenle ortadan kaldırmayı amaçladığımız şeyleri yapmayı veya meşrulaştırmayı içeren tavizlerden kaçınmalıyız.

Örneğin, deneyimler GNU/Linux'a bazı özgür olmayan programlar koyduğunuzda bazı kullanıcıları çekebildiğinizi gösteriyor. Bunun anlamı özgür olmayan bir uygulamanın veya (eskiden) Java veya Flash programı veya belirli donanım modellerini destekleyen özgür olmayan bir aygıt sürücüyle ancak bazı kullanıcıların dikkatini çekebildiği anlamına geliyor.

Bu tavizler çekici olabilir ancak amacı baltalamaktadır. Eğer özgür olmayan bir yazılım dağıtır veya insanları ona doğru yönlendirirseniz, “özgür olmayan yazılım bir adaletsizlik, bir toplumsal sorundur ve buna bir son vermeliyiz” demekte zorluk çekebilirsiniz. Bu cümleyi söylemeye devam etseniz bile, eylemleriniz bunu baltalayacaktır.

Buradaki sorun, insanların özgür olmayan yazılım kurmaya izinli veya ehil olup olmamaları değildir. Genel amaçlı bir sistem kullanıcıların her istediğini yapmalarını sağlar ve izin verir. Buradaki sorun, kullanıcıları özgür olmayan yazılıma doğru yönlendirmektir. Kendi başlarına ne yaptıkları onların sorumluluğudur; bizim onlar için ne yaptığımız, onları neye doğru yönlendirdiğimiz ise bizim sorumluluğumuzdur. Kullanıcıları, bir çözüm olarak özel mülk yazılımlara yönlendirmemeliyiz, çünkü sorunun kendisi özel mülk yazılımlardır.

Yıkıcı taviz, sadece başkaları üzerindeki kötü bir etki değildir. Kendi değerlerinizi de bilişsel uyumsuzluk aracılığıyla saptırabilir. Eğer belirli değerleriniz varsa, ancak eylemleriniz başka, çelişen değerleri temsil ediyorsa, bu çelişkiyi çözmek için büyük ihtimalle ya değerlerinizi ya da eylemlerinizi değiştirmeniz gerekecektir. Bu yüzden, sadece pratik avantajları öne süren veya insanlar özgür olmayan yazılıma yönlendiren projeler, neredeyse her zaman kullanıcılara özgür olmayan yazılımın etik olmadığını söylemekten bile çekinmektedir. Hem katılımcıları hem de halk için tüketici değerlerini pekiştiriyorlar. Değerlerimizi doğru bir hatta tutmak istiyorsak bu tavizleri reddetmeliyiz.

Özgürlük amacından taviz vermeden özgür yazılıma geçmek istiyorsanız, FSF'nin kaynaklar bölümüne bakabilirsiniz. Özgür yazılımla çalışan donanım ve makine yapılandırmalarını, kurabileceğiniz tamamen özgür GNU/Linux dağıtımlarını ve %100 özgür yazılım ortamlarında çalışan binlerce özgür yazılım paketini listeliyor. Topluluğun özgürlük yolunda kalması için yardımcı olmak istiyorsanız, özgürlük ve topluluk değerlerinden söz edin ve bu değerleri savunun.

Daha hızlı gittiğiniz bir yol, eğer sizi yanlış yere götürüyorsa doğru bir yol değildir. Tavizler tutkulu bir amaca ulaşmak için önemlidir, ancak sizi amacınızdan saptıracak tavizlerden sakının.

Yaşamın başka bir alanındaki benzer bir örnek için “Dürtmek” yeterli değil yazısına bakabilirsiniz.