GNU Sistemi'ne Genel Bakış

GNU işletim sistemi, Unix ile ileriye doğru uyumlu tam bir özgür yazılım sistemidir. GNU, “"GNU's Not Unix" (GNU, Unix Değildir)” anlamına gelir. Sert bir g ile tek hece olarak telaffuz edilir. Richard Stallman, Eylül 1983'te GNU Projesi'nin İlk Duyurusunu yaptı. Mart 1985'te GNU Bildirisi adlı daha uzun bir sürüm yayımlandı. Bazı diğer dillere çevrildi.

Birkaç gereksinimi karşıladığı için “GNU” adı seçildi; Birincisi, “GNU's Not Unix [GNU, Unix Değildir]” ifadesinin özyinelemeli bir kısaltmasıydı, ikincisi gerçek bir kelimeydi ve üçüncüsü söylemek (veya şarkı söylemek) eğlenceliydi.

“Free software”deki “free” kelimesi fiyatla değil, özgürlükle ilgilidir (1). GNU yazılımı almak için ücret ödeyebilir veya ödemezsiniz. Her iki durumda da yazılıma sahip olduğunuzda bunu kullanmak için dört belirli özgürlüğünüz vardır. Programı dilediğiniz gibi çalıştırma özgürlüğü; programı kopyalama ve arkadaşlarınıza ve iş arkadaşlarınıza verme özgürlüğü; kaynak koduna tam erişim sağlayarak programı istediğiniz gibi değiştirme özgürlüğü; geliştirilmiş bir sürümü dağıtma ve böylece topluluğun oluşturulmasına yardım etme özgürlüğü. (GNU yazılımını yeniden dağıtırsanız bir kopyayı aktarmanın fiziksel eylemi için bir ücret talep edebilir veya kopyaları ücretsiz verebilirsiniz.)

GNU sistemini geliştirme projesine “GNU Projesi” denir. GNU Projesi, 1983 yılında bilişim topluluğunda daha önceki günlerde egemen olan iş birlikçi ruhu geri getirmenin (özel mülk yazılım sahipleri tarafından iş birliğinin önüne konulan engelleri kaldırarak bir kez daha iş birliğini mümkün kılmanın) bir yolu olarak tasarlandı.

1971'de Richard Stallman MIT'te kariyerine başladığında sadece özgür yazılım kullanan bir grupta çalışıyordu. Bilgisayar şirketleri bile çoğu kez özgür yazılım dağıtıyordu. Programcılar birbirleriyle iş birliği yapmakta özgürdü ve çoğu zaman da yapıyorlardı.

1980'lere gelindiğinde neredeyse tüm yazılımlar özel mülktü, yani kullanıcıların iş birliğini yasaklayan ve engelleyen sahipleri vardı. Bu, GNU Projesi'ni gerekli kıldı.

Her bilgisayar kullanıcısının bir işletim sistemine ihtiyacı vardır; özgür bir işletim sistemi yoksa özel mülk yazılıma başvurmadan bilgisayar kullanmaya bile başlayamazsınız. Dolayısıyla özgür yazılım gündemindeki ilk ögenin açıkça bir işletim sistemi olması gerekiyordu.

Genel tasarımı zaten kanıtlanmış ve taşınabilir olduğundan ve uyumluluk Unix kullanıcılarının Unix'ten GNU'ya geçişini kolaylaştırdığı için işletim sistemini Unix ile uyumlu hâle getirmeye karar verdik.

Unix benzeri bir işletim sistemi bir çekirdek, derleyiciler, düzenleyiciler, metin biçimlendiricileri, e-posta yazılımı, grafiksel arayüzler, kütüphaneler, oyunlar ve daha birçok şey içerir. Bu nedenle bütün işletim sistemini yazmak oldukça kapsamlı bir iştir. Ocak 1984'te başladık. Özgür Yazılım Vakfı, başlangıçta GNU'nun geliştirilmesine yardımcı olmak için fon toplamak amacıyla Ekim 1985'te kuruldu.

1990'a gelindiğinde biri hariç (çekirdek) bütün önemli bileşenleri bulduk veya yazdık. Daha sonra 1991 yılında Unix benzeri bir çekirdek olan Linux; Linus Torvalds tarafından 1991 yılında geliştirilmiş ve 1992'de özgür yazılım yapılmıştır. Linux'u neredeyse eksiksiz GNU sistemiyle birleştirmek, tam bir işletim sistemi olan GNU/Linux sistemi ile sonuçlandı. Tahminlere göre on milyonlarca insan sıklıkla GNU/Linux dağıtımları yoluyla GNU/Linux sistemleri kullanıyor. Linux'un ana sürümü artık özgür olmayan aygıt yazılımı “blob'lar”ı içeriyor; özgür yazılım aktivistleri, artık Linux-libre adı verilen değiştirilmiş bir Linux sürümünü sürdürmektedir.

Ancak GNU Projesi çekirdek işletim sistemiyle sınırlı değildir. Birçok kullanıcının sahip olmak istediği her türlü yazılımı sağlamayı amaçlıyoruz. Buna uygulama yazılımları da dâhildir. Özgür yazılım uygulama programlarının bir kataloğu için Özgür Yazılım Dizini'ne bakabilirsiniz.

Ayrıca bilgisayar uzmanı olmayan kullanıcılara da yazılım sağlamak istiyoruz. Bu nedenle yeni başlayanların GNU sistemini kullanmasına yardımcı olmak için grafiksel bir masaüstü (GNOME adlı) de geliştirdik.

Ayrıca oyunlar ve başka boş zaman araçları sunmak istiyoruz. Pek çok özgür oyun halihazırda mevcut.

Özgür yazılım ne kadar ileri gidebilir? Patent sistemi gibi yasaların özgür yazılımı yasaklaması dışında herhangi bir sınır yoktur. Nihai hedef; bilgisayar kullanıcılarının yapmak istediği tüm işleri yapması için özgür yazılım sağlamak ve böylece özel mülk yazılımı geçmişte bırakmaktır.