Netwerkdiensten zijn niet vrij of niet-vrij; hier spelen andere problemen

door Richard Stallman

Programma's en diensten zijn verschillende dingen. Een programma is een werk dat je kan uitvoeren; een dienst is een activiteit waarmee je een interactie kunt hebben.

Bij programma's maken we onderscheid tussen vrij en niet-vrij (privaat). Om precies te zijn heeft dit onderscheid betrekking op een programma waarvan je een kopie hebt: je hebt de vier vrijheden voor jouw kopie of niet.

Een activiteit (zoals een dienst) bestaat niet in de vorm van kopieën, dus is het voor een gebruiker niet mogelijk om er een kopie van te hebben, laat staan om meer kopieën te maken. Daarom zijn de vier vrijheden die vrije software definiëren niet van toepassing op diensten.

Om een culinaire vergelijking te maken: mijn kookkunsten kunnen geen kopie zijn van jouw kookkunsten, zelfs niet als ik leerde koken door naar jou te kijken. Ik zou een kopie van jouw recept kunnen hebben en gebruiken, omdat een recept, zoals een programma, een werk is en bestaat in de vorm van kopieën, maar het recept is niet hetzelfde als het koken zelf. (En geen van beide is hetzelfde als het voedsel dat voortkomt uit het koken.)

Met de technologie van vandaag worden diensten vaak geïmplementeerd door het uitvoeren van programma's op computers, maar dat is niet de enige manier om het te doen. (Er zijn netwerkdiensten die geïmplementeerd zijn door mensen die antwoord geven op vragen.) De implementatie is hoe dan ook niet zichtbaar voor de gebruikers van de dienst, dus heeft het geen directe invloed op hen.

Een netwerkdienst kan voor de gebruikers kwesties oproepen in de zin van vrije/niet-vrije software door middel van de software die de gebruiker nodig heeft om de dienst te gebruiken. Als een dienst een niet-vrij programma aan de zijde van de gebruiker vereist, betekent het gebruiken van die dienst het opgeven van jouw vrijheid aan dat programma. Met veel webdiensten is de niet-vrije software JavaScript-code die stilletjes geïnstalleerd wordt in de browser van de gebruiker. De add-on GNU LibreJS maakt het gemakkelijker om deze niet-vrije JavaScript-code te blokkeren. Maar deze kwestie van gebruikerssoftware is logischerwijs gescheiden van de dienst zelf.

Er is één geval waarbij een dienst direct vergelijkbaar is met een programma: wanneer de dienst in principe gelijk staat aan het hebben van een kopie van een hypothetisch programma dat je zelf uitvoert. In dit geval noemen we het Service als Softwarevervanging (SaaSS), en een dergelijke dienst is altijd slecht. De taak die het uitvoert is de eigen computeractiviteit van de gebruiker, en de gebruiker zou daar volledige zeggenschap over moeten hebben. De manier waarop gebruikers zeggenschap over hun eigen computeractiviteiten kunnen hebben is door een kopie van een vrij programma te gebruiken. Het gebruikmaken van andermans server om je eigen computeractiviteiten uit te voeren betekent verlies van zeggenschap.

SaaSS is vergelijkbaar met een niet-vrij programma met spionagefuncties en een universele achterdeur, dus moet je het afwijzen en vervangen door een vrij programma dat dezelfde taak doet.

Het hoofddoel van de meeste diensten is echter communicatie of informatie publiceren; dat is onvergelijkbaar met het zelf uitvoeren van een programma, dus zijn zij geen SaaSS. Zij kunnen ook niet worden vervangen door jouw kopie van een programma; een programma dat wordt uitgevoerd op jouw computers, die alleen door jou gebruikt worden, is op zich niet genoeg om te communiceren met andere mensen.

Diensten die geen SaaSS zijn kunnen hun gebruikers wel op andere manieren misbruiken. Dingen om op letten zijn onder meer of het de gegevens die jij verstuurt misbruikt, en of het andere gegevens verzamelt. De Franklin Street Statement heeft geprobeerd om deze kwesties aan te kaarten, maar we hebben nog geen positie hierover ingenomen. Wat in ieder geval wel duidelijk is, is dat de kwesties die komen kijken bij een dienst verschillen van die van een programma. Daarom zijn we duidelijk en noemen we een dienst niet “vrij” of “niet-vrij”.

Neem bijvoorbeeld een dienst die is gemaakt met behulp van software: de serverbeheerder heeft kopieën van veel programma's, en voert deze uit om de dienst te leveren. Deze kopieën zijn vrije software of niet. Als de beheerder die software zelf ontwikkeld heeft en gebruikt zonder deze te verspreiden, is deze software vrij, omdat elke gebruiker (er is één gebruiker) de vier vrijheden heeft.

Als sommige programma's niet-vrij zijn, heeft dat normaal gesproken geen invloed op de gebruikers van de dienst. Zij voeren die programma's niet uit; alleen de serverbeheerder doet dat. Echter, in de volgende situatie kunnen deze programma's indirect invloed hebben op de gebruikers van de dienst: als de dienst privé-gegevens bewaart, kunnen gebruikers zich zorgen maken dat de niet-vrije programma's op de server een achterdeur kan hebben waarmee iemand anders hun gegevens kan inzien. Daarmee moeten gebruikers van een server met niet-vrije software niet alleen vertrouwen hebben in de serverbeheerder, maar ook in de ontwikkelaars van het programma. Hoe erg dit in de praktijk is, hangt af van details, zoals wat de taak van het niet-vrije programma is.

De enige partij die zeker weten wordt misbruikt door de niet-vrije programma's waarmee de dienst is gemaakt, is de serverbeheerder zelf. We veroordelen de serverbeheerder niet omdat hij is overgeleverd aan niet-vrije software en we boycotten hem hier zeker niet voor. We zijn wel bezorgd over de vrijheid van de serverbeheerder, zoals bij elke gebruiker van niet-vrije software. Mocht de mogelijkheid zich voordoen, zullen we uitleggen waarom zijn vrijheid wordt afgenomen, waarbij we hopen dat hij overstapt naar vrije software.

Aan de andere kant, als de serverbeheerder GNU/Linux of andere vrije software gebruikt, is dat geen deugd die jou raakt, maar wel een voordeel voor hemzelf. We prijzen hem dan niet aan of bedanken hem, maar we feliciteren hem voor het maken van deze wijze keus.

Als de serverbeheerder software voor de dienst heeft ontwikkeld, en dat heeft uitgebracht als vrije software, dán hebben we een reden om hem te bedanken. We raden aan om deze programma's onder de GNU Affero GPL uit te brengen, omdat die duidelijk nuttig zijn op servers.

Waarom de Affero GPL?

Kortom, we hebben geen regel dat vrije systemen niet gebruik mogen maken of afhankelijk mogen zijn van diensten (of websites) die gemaakt zijn met niet-vrije software. Vrije systemen zouden echter niet afhankelijk mogen zijn van diensten die SaaSS zijn, of het gebruik hiervan aanraden of aanmoedigen. SaaSS zou moeten worden vervangen door vrije software. Voor de rest is het goed om een voorkeur te hebben voor service-providers die een bijdrage leveren aan de gemeenschap door middel van nuttige vrije software, en een voorkeur te hebben voor peer-to-peer-communicatie in plaats van gecentraliseerde communicatie via één server, voor activiteiten die niet per se een centraal punt nodig hebben.