Roketler Yalnızca Özgür Yazılım mı Kullanmalı? Özgür Yazılım ve Aletler
Yazan Richard StallmanTamamen özgür yazılım kullanan bir roket olabilir mi? SpaceX'in, yazılımı uydu fırlatma roketlerinde özgürleştirmesini talep etmeli miyiz? Bana bunu soran kişinin ciddi olduğunu sanmıyorum ancak bu soruyu yanıtlamak, insanların bugün gerçekten satın aldıkları ürünlerle ilgili benzer sorunları aydınlatabilir.
Bildiğim kadarıyla bu tür bir yazılım, itme gücü üretme yeteneğine sahip değil. Bir roket esas olarak fiziksel bir aygıttır, dolayısıyla tam olarak özgür yazılım olamaz. Ancak bilgisayarlı denetimi ve telemetri sistemlerini ve dolayısıyla yazılım içerebilir.
Birisi bana bir roket satmayı teklif etse ona başka herhangi bir alet gibi muamele ederdim. Örneğin bir termostatı düşünün. Değiştirilecek yazılım içeriyorsa ondaki tüm yazılımların özgür olması gerekir ve benim bazı değişiklikleri kurmaya tek başıma karar verebilme yetkim olmalı. Bununla birlikte ondaki yazılımın hiç değiştirilmesi gerekmiyorsa ve yalnızca denetim panelindeki düğmeler, bir TV kumandası veya sabit bir komut setine sahip bir USB arabirimi gibi birtakım sınırlı arabirimler aracılığıyla iletişim kuruyorsa termostatın içinde ne olduğunu bilmenin çok önemli olduğunu düşünmezdim; özel amaçlı bir yonga veya kod çalıştıran bir işlemci içerip içermediği kullanıcı olarak benim için doğrudan bir fark yaratmaz. Kod içeriyorsa, onun yerine özel bir yonga da olabilir, bu yüzden onun hangisi olduğu umurumda değil.
Bu termostat,nasıl uygulandığına bakılmaksızın, faaliyetlerim hakkında birisine veri gönderirse karşı çıkardım. Bir kez daha özel yonga veya özel kod doğrudan bir fark yaratmaz. Ondaki özgür yazılım, gözetimi kapatmam için bana bir yol sağlayabilir ancak tek yol bu değil. Bir diğeri, dijital iletişim antenlerinin bağlantısını kesmek veya onları kapatmaktır.
Roket yazılım içeriyorsa bunu özgür yazılım olarak yayımlamak topluluğa bir katkı olabilir ve bu katkıyı takdir etmeliyiz ancak bu farklı bir konudur. Bu tür bir yayım, roketleri satın alan kişilerin onlardaki yazımı iyileştirmesi için çalışmalarına da olanak sağlar ancak birçok roket başarısızlığının geri döndürülemez doğası, kurcalamaktan caydırabilir.
Okuyucular SpaceX'in roketlerini geliştirmek için ABD hükümetinden önemli finansal destek aldığına işaret ettiler. Usulen, bu desteği kabul eden SpaceX'in, bu yazılımı sadece kendi roketlerinde kullanıyor olsa bile, roket yazılımını özgür bir yazılım olarak yayınlaması gerekir.
Tesla şirketinin değiştirebileceği ancak araba sahibinin yapamayacağı gözetim ve izleme amaçlı kötücül yazılımlarla dolu Tesla arabalarının deneyimi göz önüne alındığında, SpaceX roketlerinde de bu durumun olduğunu varsayabilirim. Bir gün roketler bugünün arabaları ve traktörleri gibi satılırsa onlardaki yazılım da adaletsiz olacaktır ve büyük olasılıkla kötücül yazılım olacaktır. Üretici değiştirilmiş yazılımı ona kurabilir ancak sahibi kuramazsa bu adaletsizliktir. İnsanlar bunun farkına varmaya başlıyor; yalnızca bu özgürlüklerin verilmesini talep eden (arabanın yazılımı özgürleştirmekten çok daha azını talep eden) ve her şeye rağmen zorlu bir mücadele ile karşı karşıya olan onarım hakkı hareketine bakın.
Ancak SpaceX'in roket sattığını düşünmüyorum: Kendi roketlerinde yük fırlatma hizmetini sağladığını düşünüyorum. Bu, sorunu tamamen farklılaştırır; bir müşteri olarak roketi kullanan siz değilsiniz: Bunu yapan SpaceX.
SpaceX'in kullandığı roket, kendi arabanız veya kamyonetiniz hatta size kiralanan bir araba veya kamyonet gibi değildir. Aksine bu, şu an için, kitaplarınızı ve mobilyalarınızı belirttiğiniz yere taşıyan, bir taşıma şirketinin kamyonetiyle karşılaştırılabilir. O kamyonetteki yazılım üzerinde denetimi hak eden; o anki müşteri değil, taşıma şirkettir.
Eşyalarınızı Dış Moğolistan'a veya uzay boşluğuna taşıma işini bir hizmet olarak ele almak mantıklıdır, çünkü iş çoğunlukla müstakil ve müşteriden bağımsızdır (“çoğunlukla”; “kesinlikle” veya “%100” anlamına gelmez), bu yüzden işle ilgili yönergeler yalındır (bu kutuları D tarihine kadar A adresine götürün).
Eğer SpaceX roket yazılımını özgür bir lisans altında yayınlamış olsaydı, bu da bize değiştirilmiş sürümleri oluşturma ve yayma hakkı verirdi, fakat bu durum bize SpaceX'in roketinde çalışan kodu değiştirme hakkını vermezdi.
Ancak, gelecekteki varsayımsal uzay gemisinin yapabileceği, asla bir hizmet olarak ele alınmaması gereken bir tür faaliyet vardır; özel bilişim faaliyeti. Bunun nedeni, özel bir bilişim faaliyetinin, uygun özgür yazılım verildiğinde, tam olarak kendi bilgisayarınızda özgürce yapabileceğiniz bir şey olmasıdır.
Bir programın görevi sizin için bilişim görevlerini yerine getirmektir, salt komutlarınızı yorumladığı biçimiyle uymasını talebi değil, onun ne ve nasıl yapıldığı üzerinde denetim talebi hakkına da sahip olursunuz. Başka bir deyişle kontrol ettiğiniz bir bilgisayarda çalışan özgür bir programın kendi kopyasını kullanma hakkına sahipsiniz.
Hiç kuşku yok ki bu faaliyetleri, kendi denetledikleri programlarla sunucularında yapılacak “hizmetler” olarak etiketleyerek bilişim faaliyetleriniz üzerindeki denetiminizi onlara bırakmanızı isteyen şirketler var. Kullanıcı tarafından özenle yönetilen metin düzenleme gibi şeyleri bile! Bu, onların iktidarını özgürlüğünüzün yerine koymanızı sağlayacak bir düzen. Buna kısaca “Yazılım Yerine Hizmet” (“Service as a Software Substitute”), kısaca SaaSS, adını veriyoruz (bkz. “Bu sunucu gerçekte kime hizmet ediyor?”) ve biz bunu reddediyoruz.
Örneğin bir “hizmet” olarak işinizle ilgili her şeyi bilmek isteyen varsayımsal bir SpaceX Akıllı Uzay Gemisi'ni zihninizde canlandırın, böylece SpaceX sunucuları sizin için hangi kargoları hangi gezegenlerde alıp satacağınıza karar verebilir. Bu planlama hizmeti, SaaSS olabilir; dolayısıyla bu planlama hizmeti, bir hizmetsizlik olacaktır. Bu hizmetsizliği kullanmak yerine bu planlamayı kendi bilgisayarınızdaki özgür yazılım kopyanızla yapmalısınız.
SpaceX ve diğerleri size yasal olarak bilişim olmayan kargo taşıma hizmeti sunabilir ve bunu bazı durumlarda kullanabilirsiniz; Veya başka bir yöntem seçebilirsiniz, belki de bir uzay gemisi satın alır ve onu kendi başına kullanırsınız.